ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ «ԹՈՒՄՕ» ՍՏԵՂԾԱՐԱՐ ԱՐՀԵՍՏԱԳԻՏՈՒԹԻՒՆՆԵՐԻ ԿԵՆՏՐՈՆԻ ՏՆՕՐԷՆ ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆԻ ՀԵՏ

«Կեանքս Ամբողջ «Թումօ» Է»

Վարեց՝ ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Նախ կը խնդրէի պատմել, թէ ինչպէ՞ս եկաք Հայաստան, ո՞րն էր ձեր որոշման հիմքը:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Մենք   շատ տեղեր ենք տեղափոխուել: Ես ու ամուսինս մեծացել ենք Պէյրութում, եւ երկուսս էլ նոյն դպրոցից, նոյն միջավայրից ենք, այնույետ ամուսնացանք եւ 1987թ. տեղափոխուեցինք Ամերիկա՝ այնտեղ շարունակելով մեր ուսումը: Ուսումն աւարտելուց յետոյ փոխադրուեցինք Իսպանիա, որտեղ էլ ծնուեցին մեր տղաները, եւ հասնելով դպրոցի տարիքին՝ սկսեցինք մտահոգուել, թէ ինչպէ՞ս են հայ մեծանալու Իսպանիայում: Միակ տարբերակը Լոս Անջելես վերադառնալն էր, քանի որ այդ ժամանակ Պէյրութը տակաւին խառն էր, իսկ Լոս Անջելեսում կային  հայկական  դպրոցներ: Տարիների ընթացքում՝ 1997-2004թթ. հասկացանք, որ մեզ համար՝ որպէս ընտանիքի, Լոս Անջելեսը յարմար տեղ չէ, որտեղ հայ մեծացնելն ու պայքարը հայ մնալու համար բաւական դժուար էր: Հայաստան առաջին անգամ եկանք 1997թ., եւ այդ ժամանակ էլ որոշեցինք բնակարան գնել Հայաստանում: Դրան յաջորդած տարիներին գրեթէ ամէն ամառ երեխաների հետ գալիս էինք Հայաստան: Իսկ երբ առիթ ստեղծուեց ամուսնուս համար գործ գտնելու, շատ արագ համաձայնուեցինք, թէեւ դա իր ոլորտը չէր, եւ որոշեցինք փոխադրուել Հայաստան:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Հայաստանն այլ է զբօսաշրջիկի աչքով, այլ՝ Հայաստանում ապրողի համար: Ի՞նչ դժուարութիւնների հանդիպեցիք:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Դժուարութիւնների չհանդիպեցինք: Պիտի ասեմ, որ մի քիչ բախտաւոր էինք:  Նախ՝ երկուսս էլ ունէինք լաւ ուսում. ամուսինս «Էմ.Այ.Թի.» (MIT) էր աւարտել, բաւական բարձր պաշտօններ էր ստացել, եւ աշխատանքի առումով բաւական հեշտ էր նրա համար: Հեշտ էր նաեւ ինձ համար, թէպէտ մօտ մէկ տարի աշխատանք չունէի այստեղ, որից յետոյ արդէն ստացուեց «Թումօ»ի գործը եւ ահա 8 տարի է՝ աշխատում եմ այստեղ: Մենք դժուարութիւններ չենք ունեցել գործի առումով, թերեւս պատճառը մեր «պէքկրաունտ»ը (ենթահողը-Խմբ.) կամ մեր ճարպկութեան, պատասխանատու գործեր ստանձնելու եւ դրանից չվախենալու լիբանանեան բնաւորութիւնն էր: Մեր ամենամեծ մտահոգութիւնը երեխաներն էին: Մենք ունենք հինգ երեխայ, թէեւ դա առաւելութիւն է, քանի որ կարող էին կազմել խումբ, դասարան եւ միասին լինել, ինչը միշտ օգնել է նրանց:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Ձեր երեխաները հետաքրքրուա՞ծ են տեղեկատուական արհեստագիտութիւնների ոլորտով:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Մենք որեւէ ձեւով չփորձեցինք պարտադրել նրանց: Մեր աւագ որդին՝ Վահագնը սովորում է Հարվըրտի համալսարանում, երկրորդ տղան առաջին տարին աւարտեց Քոլոմպիայի համալսարանում, ով նոյնպէս ընտրել է համակարգչային գիտութիւնների ոլորտը, իսկ երրորդն ընդունուել է Հարվըրտի համալսարան, սակայն չցանկացաւ ընտրել տեղեկատուական արհեստագիտութիւնների ոլորտը:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- «Թումօ»ի ստեղծման գաղափարն ո՞ւմ է պատկանում:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Սա պարոն Սան Սիմոնեանի եւ նրա կնոջ գաղափարն էր, ովքեր վաղուց եկել էին Հայաստան, մանաւանդ Սան Սիմոնեանը, ով Հայաստան էր եկել դեռեւս 1977թ., տպաւորուել եւ սիրել էր Հայաստանը: Նա տեղեկատուական արհեստագիտութիւնների ոլորտում յաջողուած ընկերութիւն ունէր Միացեալ Նահանգներում, եւ իր երազը Հայաստանում նոյնանման պայմաններ ստեղծելն էր երիտասարդների համար՝ օգնելով, որ նրանք ապագայ ունենան տեղեկատուական արհեստագիտութիւնների ոլորտի միջոցով եւ յաջողութիւնների հասնեն իրենց կեանքում:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Ո՞ր տարիքային խմբին էք ընդգրկում:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Մենք համարում ենք, որ 12ն ամենաճիշդ տարիքն է՝ 12-18ը, քանի որ հէնց այդ ժամանակահատուածում է, որ բաւական ազդեցութիւն կարող ես ունենալ նրանց մտածողութեան, ընդհանուր զարգացածութեան, ճաշակի, գիտելիքների վրայ: Հիմա սկսել ենք մտածել յարմար պայմաններ ստեղծելու մասին՝ 18-25 տարիքային խմբի համար:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Իսկ ինչպէ՞ս են ընտրւում դասախօսները: Կա՞ն դասախօսներ, ովքեր արտասահմանից են հրաւիրուել:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Նախ ասեմ, որ ունենք երկու տեսակ դասընթացներ. մէկն «օնլայն» դասընթաց է, մենք պատրաստում ենք բովանդակութիւնը, որի դերը մեծ է, այդպիսով, աշակերտին սովորեցնում ենք ինքնուրոյնութիւն: Սա հեշտ աշխատանք չէ, քանի որ խրախուսող շատ գործօններ չկան, պէտք է լինել հասուն եւ ցանկութիւն ունենալ ուսանելու, կամաց-կամաց առաջ գնալ: Այդ ուղղութեամբ բաւական առաջադիմութիւն կայ: Դրան զուգահեռ, ունենք խմբային աշխատանք: Ունենք երկու տեսակ մասնագէտներ՝ մասնագէտներ, ովքեր կա՛մ տեղացիներ են, կա՛մ սփիւռքահայ են եւ ապրում են Հայաստանում: Ունենք նաեւ հրաւիրուած մասնագէտներ, ովքեր գալիս են մեր հրաւէրով: Մենք վճարում ենք նրանց տեղափոխութեան եւ կեցութեան համար, իսկ նրանք իրենց ժամանակն անվճար տրամադրում են մեզ: Նրանք շատ գոհ են իրենց մասնակցութեան համար: Օրինակ, ունենք երկու մասնագէտներ, ովքեր ֆոթոլրագրող են: Նրանցից մէկը Օբամայի քարոզարշաւի լուսանկարիչներից է, ում լուսանկարած նկարը Օբամայի ամենաշատ «թուիթ» եղած լուսանկարն է եւ ընդհանրապէս, աշխարհի ամենաշատ «թուիթ» եղած լուսանկարը: Միւս լուսանկարիչ-լրագրողը եւս բացառիկ է. նրանք եկան Հայաստան, մօտ մէկ ամիս աշխատեցին երեխաների հետ, սովորեցրին լաւ լուսանկարել: Նրանք կրկին պատրաստ են գալ աշնանը՝ շարունակելով իրենց դասընթացներն այն խմբի հետ, որի հետ աշխատել էին:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Ո՞ր յատկութիւններն էք հաշուի առնում աշակերտներին ընտրելիս:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Որեւէ յատկութիւն հաշուի չենք առնում:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Այսինքն ցանկութիւնը բաւակա՞ն է:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Այո՛, շատ կարեւոր է, որ բոլորին առիթ տանք: Շատ աւելի հեշտ կը լինէր, որ ամենալաւերին ընտրէինք, սակայն այդ ժամանակ մենք ընտրութիւն, զատողութիւն արած կը լինէինք, իսկ եթէ 12 տարեկան երեխային առիթ ես տալիս գտնելու իր ուժեղ կէտերը, շատ աւելի լաւ արդիւնք է տալիս: Մենք աշխատում ենք շատ մեծ թուով երեխաների հետ՝ 5-6 հազար: Նրանցից լաւերն աւելի կը լաւանան, միջակները կը լաւանան, կը բարձրանան, եւ կարող ենք առաջացնել ընդհանուր խաւ:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Իսկ ի՞նչ հնարաւորութիւններ էք տալիս աշակերտներին: Օրինակ, նրանց ներկայացնո՞ւմ էք միջազգային տեղեկատուական արհեստագիտութիւնների մրցոյթներին:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Տակաւին կանուխ է, որպէսզի մտածենք այդ ուղղութեամբ, քանի որ, վերջիվերջոյ, իրենք այստեղ գալիս են դպրոցի դասերից յետոյ՝ շաբաթական 2-4 ժամ, ինչը համեմատաբար քիչ է, սակայն փորձում ենք գտնել լուծումներ, որպէսզի նրանք իրենց երկրորդական կրթութիւնը բարձր մակարդակով ստանան, աշխատում ենք ստեղծել կապեր եւրոպական եւ ամերիկեան համալսարանների հետ, որպէսզի իրենց մասնաճիւղերը կարողանանք հաստատել Հայաստանում: Այս տարի ֆրանսիական համալսարանից են գալու, որպէսզի «անիմասիոն» (շարժանկարի-Խմբ.) փոքրիկ համալսարան ստեղծենք «Թումօ»ի շրջանակներում, ինչը շրջանաւարտներին տալու է ֆրանսիական վկայական:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս կը բնորոշէք Հայաստանում տեղեկատուական արհեստագիտութիւնների ներկայ վիճակը: Ոմանք գտնում են, որ այն բաւական թոյլ է զարգացած, ոմանք հակառակն են պնդում:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Չգիտեմ՝ թո՞յլ է, թէ ոչ, բայց ծրագրաւորողների եւ մասնագէտների բաւական պահանջ ունենք, եւ կարիք կայ շատ մեծ քայլերով առաջ գնալ, ուժեղացնել հիմքը եւ այս ուղղութեամբ պատրաստել մասնագէտներ:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ .- Բայց այսօր շատ լաւ հայ մասնագէտներ գտնւում են Հայաստանից դուրս:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Այո, նրանք, ովքեր գնացին, գնացին, բայց հետաքրքիր է, որ կան նաեւ մարդիկ, ովքեր վերադառնում են: Օրինակ, մենք ունենք երկու հոգի, ովքեր մեծացել են Եւրոպայում կամ Ամերիկայում, որոշել են վերադառնալ Հայաստան: Նրանք երիտասարդներ են: Օրինակ, մեր տղաները միշտ ասում են, որ պէտք է վերադառնան Հայաստան:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Ըստ ձեզ, տեղեկատուական արհեստագիտութիւնների զարգացումը դէպի որտե՞ղ է տանում աշխարհը:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Դէպի աւելի լաւը… Դա կախուած է մեզնից, թէ ինչպէ՛ս կ՛օգտագործենք այն: Համացանցը շատ լաւ կողմեր ունի, բայց կարող է նաեւ շատ վատ արդիւնքներ տալ: Դա կախուած է օգտագործումից, քո խղճից, վարուելակերպից եւ արժէքներից: Մեր տանը երբեք չենք արգելել երեխաներին օգտուել համացանցից, հակառակը՝ այդ ազատութիւնն ու լայնամտութիւնն աւելի հաւասարակշռուած անձեր են ձեւաւորում: Ուզենք-չուզենք, այս ոլորտն ընթացք ունի, եւ չենք կարող ո՛չ վախենալ, ո՛չ յետ մնալ եւ ոչ էլ չգործածել:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Միեւնոյն ժամանակ համացանցն իր ազդեցութիւնը, իր կնիքն ունի մարդկային յարաբերութիւնների կենդանի շփման վրայ: Դուք ինչպէ՞ս էք նայում դրան:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Ամէն սերունդ իր առաջադիմութիւնն ու պայմաններն ունի: Միշտ մտածում եմ՝ երբ առաջին անգամ ստեղծուեց հեռախօսը, հաւանաբար այդ ժամանակ մարդիկ ասում էին՝ «փոխանակ նստեն-խօսեն իրար հետ դէմ առ դէմ, հեռախօսով են խօսում», բայց հիմա հարցն այլեւս չի դրւում, թէ մենք հեռախօսով ենք խօսում, քանի որ շատ աւելի խորունկ յարաբերութիւնները ստեղծւում են «վիրթուալ»: Օրինակ, մենք մեր տղաների հետ շատ աւելի հանգիստ յարաբերութիւններ ունենք «սքայփ»ով, եւ ուրախ եմ, որ այդ ձեւով կարող եմ տեսնել նրանց, մինչդեռ նախկինում նամակ պէտք է գրէի,  դեռ պէտք է պատասխանէին կամ ոչ, եւ հնարաւոր է՝ ամիսներով տեղեակ չլինէի, թէ ի՞նչ են անում, իսկ այսօր ես տեղեակ եմ նրանց առօրեային:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Օրական քանի՞ ժամ էք աշխատում:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Շա՜տ… (Ծիծաղում է- Մ. Մ.): Չեմ ասում 24 ժամ, բայց ընդհանրապէս կեանքս ամբողջ «Թումօ» է՝ առաւօտուանից մինչեւ 9-10ը, ինչպէս նաեւ՝ շաբաթուայ վերջին օրերը: Դա պատասխանատուութիւն է, մանաւանդ Հայաստանի՝ հայրենիքի մէջ, երբ ինչ որ անում ես, պէտք է լաւագոյն ձեւով անել, իրաւունք չունենք ասել՝ այս գործը չեմ անելու կամ կ՛անեմ վաղը: Յաճախ, զոհում ենք ընտանեկան շատ բաներ, բայց մեր տղաները հասկանում են դա:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Հասցնո՞ւմ էք ճաշ պատրաստել:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Այո, պատրաստում ենք եւ գիշերուայ ժ. 11-12ին ուտում ենք: Միշտ ունենում ենք ընտանեկան ընթրիք:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Հայաստանում գուցէ բացառիկ կամ արտառոց երեւոյթ է, երբ կինը տեղեկատուական արհեստագիտութիւնների ոլորտի մասնագէտ է: Ձեզ ինչպէ՞ս ընդունեցին այստեղ, ի՞նչ արձագանգներ եղան հայաստանեան իրականութեան մէջ:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Ընդհանրապէս, իբրեւ կին, դժուար է հայաստանեան իրականութեան մէջ, բայց ժամանակը փաստում է, որ աւելի դժուար է շինարարութեան մէջ, քան՝ տեղեկատուական արհեստագիտութիւնների ոլորտում: Շինարարութեան աշխատանքը կազմակերպելն ու ղեկավարելն ամենադժուարն է, որ անում է կինը, քանի որ կարծում են, թէ կինը չի հասկանում դրանից: Սակայն ժամանակի ընթացքում կարողացայ պարտադրել յարգանք գիտելիքների եւ սկզբունքների հարցում, եւ նոյնիսկ պահ եկաւ, որ մոռացել էին, որ կին եմ՝ հաւասարապէս յարգանքով էինք աշխատում՝ առանց կին-տղամարդ տարբերութիւնները հաշուի առնելու: Դա ամենամեծ յաղթանակն էր:

ՄԱՐԻՆԷ ՄԱՐՏԻՐՈՍԵԱՆ.- Քանի որ մեր զրոյցը կարդալու են Լիբանանում, հետաքրքիր է իմանալ՝ կա՞ն ծրագրեր, որոնք իրականացնելու էք այնտեղ:
ՄԱՐԻ ԼՈՒ ՓԱՓԱԶԵԱՆ.- Տակաւին, ոչ: Մի անգամ AGB-ում մօտեցել էին եւ ասել, որ Անթիլիասի մէջ ուզում են փոքր «Թումօ» հիմնել: Յուսով եմ, որ մի օր կ՛իրականանայ այն, բայց դրանից զատ որեւէ ծրագիր չունենք: Մեր յաջորդ ծրագիրն իրականացնելու ենք Ղարաբաղում: Դիլիջանում արդէն ունենք փոքր «Թումօ»: Մի քանի անգամներ եղել են, երբ բարերարները մօտեցել են եւ ցանկացել են նոյնատիպ բան ստեղծել Մոսկուայում: Անշուշտ, Հայաստանի պարագայում անվճար է, բայց ուրիշ տեղերի դէպքում չգիտեմ: Այստեղ մենք նպատակ ունենք եւ ուզում ենք հասնել մեր նպատակին: Լիբանանում կամ ուրիշ տեղերում այդ նոյն դժուարութիւնները, կարիքներ չկան, բայց, անշուշտ, կայ այսպիսի կենտրոնի անհրաժեշտութիւնը: Յուսով եմ, որ մեզ կը յաջողուի Լիբանանում եւս հիմնել «Թումօ»:

Երեւան-Պէյրութ