Ետեւը՝ Մեսրոպասար (Բալու)
ԴՈԿՏ. ՄԻՆԱՍ ԳՈՃԱՅԵԱՆ
«Առաքելութիւն» բառը կը գործածեմ ոչ սուրբ գրային իմաստով, այլ որպէս առաջադրանք, դեր: Գիրքը նախ որպէս յօդուածաշարք լոյս տեսաւ Ռամկավար Ազատական Կուսակցութեան Լոս Անճելըսի «Նոր Օր» շաբաթաթերթին մէջ, 2011-2012 թուականներուն, ապա ամբողջ շարքը շատ թեթեւակի խմբագրումներով յանձնուեցաւ հրատարակութեան:
Գիրքս արդիւնքն է Պատմական Հայաստան կատարած երկու ուղեւորութիւններուս՝ 2011ի եւ 2012ի ամառը: Անիկա նաեւ պտուղն է այն ներքին անկասելի մղումին, որ կուտակուած էր տասնամեակներու ընթացքին: Բնաւ յաւակնութիւնը չունիմ մտածելու, թէ եզակի գործ մը տեսած եմ այս գիրքով, որովհետեւ ինձմէ առաջ այլ հայրենակիցներ նոյնպէս թուղթին յանձնած են իրենց տեսածներն ու զգացածները, խոհերն ու մտածումները: Մեր տարաբախտ մեծ հայրերն ու մայրերը յաճախ չեն արտայայտուած «կորուսեալ դրախտին» մասին, իսկ եթէ արտայայտուած են, ապա՝ լացակումած աչքերով, որովհետեւ քաղցր ծննդավայրի յիշողութիւնները երբեք չմարեցան իրենց մէջ: Ի յարգանս իրենց անլուր տառապանքներուն եւ ի յիշատակ միլիոնաւոր նահատակներու՝ ուզեցի հրատարակութեամբ մը ժամանակի քննութեան յանձնել փորձառութիւնս, Ցեղասպանութեան 100ամեակի սեմին:
Ես մեր ծննդավայր-պատմական հայրենիքի արահետներով փափաքեցայ անցնիլ նախ՝ ապրելու համար այն զգացումը, որ կը կոչուի հայրենիքի, պատմական հայրենիքի կարօտ: Ապրեցայ մորմոքը մեր կորուստներուն, որոնց խորագոյնը ՀՈՂ ՀԱՅՐԵՆԻի կորուստն է՝ Հայկական Դատի բուն իսկ էութիւնը եւ միտք բանին, որուն համար կը պայքարինք յաճախ խուլ ականջներու, կոյր աչքերու եւ ուրացող պետութեան մը (եւ այլ պետութիւններու) դէմ:
Երկու առիթներով, երկու անգամ 14 օր գտնուեցայ Մուսա լեռէն Կիլիկիա, Կապադովկիա, Բարձր Հայք, Բուն Արեւմտեան Հայաստան, մինչեւ Կարս, Անի, Պայազետ, Իկտիր, Վան, Մուշ, Տիարպեքիր-Ամիդ, Եդեսիա-Ուրֆա, Մարաշ-Գերմանիկ, Սասուն ու Զէյթուն, հօրենական ծննդավայր Չորք-Մարզպան (Տէօրթ-եօլ) եւ այլուր: Երկու անգամ ալ միեւնոյն ներքին թելադրութիւններս մղեցին զիս թուղթին յանձնելու տեսածներս, խոհերս, հանդիպումներս՝ թուրք, քիւրտ, ասորի, ալաուի, ինչպէս նաեւ «թաքուն» հայերու հետ:
Փորձեցի գիրքիս մէջ տեղեկագրական (informative) սահմաններէն անդին երթալ եւ նկարագրել առայժմ այնտեղ ապրող, ըսել կ՛ուզեմ՝ մեր պապենական հողերուն վրայ նստած ժողովուրդին հետ ունեցած զրոյցներս ու թեթեւակի վիճաբանութիւններս:
Ինծի համար մարտահրաւէր մը դարձաւ թափանցել այդ մարդոց հոգիներէն ներս եւ անոնցմէ լսել ափսոսանքներ, զղչումի խօսքեր, չքմեղանքներ, անցեալի պատահարները դատապարտող խօսքեր, նոյնիսկ՝ «հրամմեցէ՛ք, եկէք ՁԵՐ երկիրը եւ մենք առաջուան պէս շարունակենք ապրիլ»:
Գիրքիս մէջ ուրիշ նպատակ մըն ալ փորձած եմ դնել՝ վեր հանել իւրաքանչիւր վայրի հերոսական ու ողբերգական անցեալը, տնտեսական ու մշակութային կարեւորութիւնը, ճարտարապետական կառոյցներու վեհութիւնը, որովհետեւ Պատմական Հայաստանի մէջ ամէնուր են մեր ճարտարապետական կոթողները, որոնք իրենց աւերուած կամ կիսաւեր վիճակին մէջ անգամ կը վկայէն հայ ժողովուրդի բնիկ տարր ըլլալու մասին:
Առաքելութիւն ու նպատակ մը դրի իմ յանձնառութեանս մէջ, որ, կը ձուսամ, կ՛իրականանայ, երբ լոյս տեսնեն անոր թրքերէն, անգլերէն, արաբերէն եւ ռուսերէն թարգմանութիւնները:
Գիրքս պիտի ուզէի, որ օտարախօս, հայ կամ ոչ հայ, բայց մանաւա՛նդ թուրք հետաքրքրուողները կարդան, առ ի լուսաբանութիւն՝ յուսալով, որ աւելի լաւ կը ծանօթանան մեր մորմոքի ահաւորութեան ու մեր պահանջատիրութեան արդարացիութեան:
Հաւատացէ՛ք, որ իւրաքանչիւր գլուխ թուղթին յանձնուեցաւ անտես, բայց խեղդող արցունքի մէջէն անցնելով: Փորձեցի հնարաւորինս լալկան չըլլալ՝ բարձր պահելով վերապրողներու մը զաւակն ու թոռը ըլլալու հպարտութիւնը եւ, ինչու չէ նաեւ՝ հայ ընթերցողին փոխանցել օր մըն ալ ազգովին ՀՈՆ վերադառնալու երազը:
Ներկայացուող գիրքը երկու անգամ արժանացաւ հասարակութեան ուշադրութեան ու գնահատանքին. առաջինը՝ տպուելէն առաջ, 2012ի աշնան, երբ Ռամկավար կուսակցութեան Արեւ-մտեան ԱՄՆի Հայ իրաւանց խորհուրդը կազմակերպեց ուղեւորութիւններուս արդիւնք իմ տպաւորութիւններուն ու խոհերուն նուիրուած հանդիպում մը: Այստեղ հանդէս եկայ որպէս պահանջատէր եւ միաժամանակ՝ Թուրքիոյ տարածքին ստեղծուած ընկերային ու քաղաքական նոր պայմաններուն հետ համաշունչ նոր ռազմավարութիւն մը սկսելու անհրաժեշտութեամբ:
2013ի Մայիս 31ին, դարձեալ ՌԱԿ Հայ իրաւանց խորհուրդի կազմակերպութեամբ, կայացաւ հրատարակութեան գինեձօնը: Երկու հանդիսութիւններն ալ տեղի ունեցան Քալիֆորնիոյ Կլենտէյլ քաղաքի Հանրային գրադարանին մէջ:
Այժմ, անհամբեր կը սպասենք գիրքին հրապարակ իջնելուն՝ Սեպտեմբերի կէսերուն (1000 օրինակով), որուն պիտի յաջորդեն այլ վայրերու մէջ ծրագրուած գինեձօններ:
Հրատարակութենէն գոյացած ամբողջ եկամուտը պիտի յատկացուի բազմալեզու թարգմանութիւններու նպատակին, որ, յուսանք, կ՛ամբողջանայ Ցեղասպանութեան 100ամեակի օրերուն: