Յիշատակի Ձօն Ալագեազին (Յովհաննէս Մանուկեանին)

Դեռ քառասուն օրերդ հազիւ թէ անցան, երբ մեկնեցար այս աշխարհէն անվերադարձ:
Դուն այն սրբազան հայու բեկորն էիր, որ քու հայրենի երկրին ցաւով ու տառապանքով կլանուած էիր, ի տես այն բոլոր անարդարութեան ու դժբախտութեան հանդէպ քու հայաստանցի եղբայրներուդ, որոնք կ՛ապրէին զրկանքի ու մարդավայել կեանքի բացակայութեան քաոսին մէջ: Այս հոգեկան խռովքն ու թախիծը ցաւատանջ հոգիդ մրրկեց ու թեւ ու թռիչք տուաւ երկնելու եւ ներհուն յոյզերուդ արտահոսքը թուղթին յանձնելու բանաստեղծական այնպիսի պոռթկումով մը, որ մղկտացող հոգիդ պահ մը թեթեւցուց, ինչպէս մրրկածուփ փոթորիկէն ետք խաղաղ ովկիանոսը: Հոգիիդ լարերը միշտ ալ թրթռացին պօէմական քաղցրութեամբ հանդէպ քու հայրենիքին ու ժողովուրդին. ինչպէս աշուղը կ՛երգէ ու կու լայ սիրոյ եւ հայրենիքի կարօտը սիրտին. նոյնպէս այս քառեակը քու «Երկիր իմ չքնաղ» պօէմէն.
Հայաստան երկիր, երկիրն իմ չքնաղ
Անոյշ հայրենիք իմ հոգւոյս մէջ վառ.
Ես քեզմէ հեռու սնած քու շունչով,
Ես քեզմէ հեռու կարօտովդ խելառ:
Քու հայատրոփ սիրտը եւ հայրենասիրութիւնը հասակ առաւ ու թրծուեցաւ Նիկոլ Աղբալեանի, Լեւոն Շանթի ու Կարօ Սասունիի նման հայ միտքի տիտաններուն ու հանճարներուն շունջին տակ, որոնց համար ձօնուած քու «Անմահ Մշակներ» պօէմէն այսպէս յիշատակեցիր անոնց վաստակը.
Անմոռաց ուսուցիչներ
Գրչի ու մտքի մարտիկներ.
Աննման կուռքեր հայոց
Որ չգոյից դարբնեցիք
Ճեմարանականներու սերունդը
Սփիւռքի չորս ծագերուն
Անսասան ամրոցներ,
Մեր օրերու Մաշտոցներ,
Մշակոյթի սէր ջամբեցիք
Այն սրտերուն՝ որոնք
Մոխիրներու ընդմէջէն
Դէպի կեանք քալեցին:
Քու հայաշունչ ու հայրենաբաղձ հոգին միշտ կը պատգամէր բոլորին, որ պէտք է միանանք ու մէկ բռուցք դառնալով՝ սատարենք հայրենիքի բարձրացման ու հզօրացման, քանի որ ի սրտէ «Հայաստան ու Հայութիւն ամէն բանէ վեր» դասեցիր, երբ այսպէս գրեցիր «Իմ Անգին Եղբայր» պօէմով.
Եղբայր իմ անգին, եկուր միանանք,
Վեր ամէն բանէն հայ օծուինք կրկին.
Թո՛ղ բոցավառուինք մեր նախնեաց շունչով
Ու շանթահարենք անգութ թշնամին:
Երբ Օգոստոս, 1990ին Հայաստան անկախ պետականութիւն դարձաւ, քու հոգիի խինդն ու խանդը այսպէս արտայայտեցիր.
Անկախութեան հռչակումի
Այս փառաւոր հանդէսին
Սրտի խօսքս քեզի կ՛ուղղեմ
Իմ դարաւոր Հայրենիք:
Հայրենական երազն էիր
Որ ծագեցար վերստին,
Մասեաց սարից մինչեւ Սիփան
Դալարագեազ հայրենիք:
Վերոյիշեալ պատառիկները, որոնք մէջբերուած էին Ալագեազի վերջին հրատարակութիւնը եղող «Ցողեր ու Ցոլքեր» հատորէն, եղաւ իր գրական գործունէութեան «կարապի երգը»:
Հայ ազգը յաւերժութեան ճամբորդն է ոգեղինացած քրիստոնէական հոգեսլաց տեսլականով ու զօրակոչի կանչուած Եղիշէի Վարդանանց Վասն Հաւատոյ, Վասն Հայրենեաց երկնառաք լոյսով. միայն բարիին, ճշմարիտին, արդարութեան ու խիղճի ձայնին ծառայելով, «պիտի հասնինք լեռ քու սրբազան կատարին»: Արագածն հայրենի թախիծով ու կարօտով իր հայեացքը ուղղած իր մեծ եղբօր՝ Արարատին, կը սպասէ այն օրուան, երբ երկու հսկաները պիտի ողջագուրուին կարօտագին, ու Մասիսի վիհերէն վեր պիտի բարձրանայ նաեւ արքայորդի Արտաւազդը՝ շղթայեալ ու համատարած այս ուրախ ու պանծալի օրերուն, մեր քաջ տղաքն ու գեղանի աղջիկները քառասուն օր պար պիտի բռնեն Արարատի լանջերուն:
Սիրելի Ալագեազ, երկար տարիներ ժամանակդ ու նիւթական կարելիութիւնդ հայրենիքիդ նուիրեցիր մեծ հողատարածք մը գնելով Էջմիածինի շրջակայքէն եւ
զայն անուանակոչեցիր Ալագեազի Դարի Վերածնունդ եւ նոյնիսկ պատրաստեցիր մանրակրկիտ քարտէսը 200 հողաշերտներու՝ այն հեռանկարով, որ այդ տարածքները ձրիօրէն պիտի տրամադրես հայրենադարձ սուրիահայերուն, որոնք փախուստ տալով իրենց բնակած երկրի քանդումի ու աւերի պատերազմէն, եկան կայք հաստատելու հայրենիքի մէջ:
Դուն խոստացար նաեւ հող տրամադրել Համազգային Մշակութային Ընկերակցութեան, (որպէս նախկին Համազգայնեցի ու վարչական պատասխանատու) ՀՅ Դաշնակցութեան ու Հնչակեան կուսակցութեան, որպէսզի մեր զոյգ կուսակցութիւնները քով-քովի գալով կարենան միացեալ աշխատանքով սատարել հայրենիքի բարձրացման ու հզօրացման: Դուն նաեւ խոստացար Շիրակաշէնի ընկերներուդ՝ մէկական հողաշերտ նուիրել բոլոր անոնց, որոնք կ՛ուզեն հայրենիքի մէջ տուն ու տեղ ունենալ, այսպիսով նպաստելով «ԱՐԻ ՏՈՒՆ» ծրագիրի գործադրութեան, որ կոչն է աշխարհասփիւռ հայութեան հայրենիքի մէջ ապրելու ու մայրենի երկրին վերելքին ու բարգաւաճման նպաստելու: Բայց քու երազդ չկրցար իրականացնել, քանի որ անժամանակ մեկնումովդ այս գործը կիսաւարտ մնաց:
Յոյսով ենք ու կը հաւատանք, որ քու զաւակներդ պիտի հետապնդեն այս յոյժ կարեւոր
հարցը հայրենի իշխանութեան հետ գործակցաբար եւ պիտի իրականացնեն իրենց հօր
երազանքը: Այն ատեն քու հոգին պիտի խայտայ ու հրճուի՝ ի տես զաւակներուդ զօրակցութեան ու յարգանքին իրենց հօր հանդէպ:
Սիրելի Ալագեազ, դուն պատգամեցիր եւ յորդորեցիր ազգին առաջնորդներուն եւ մեծամեծներուն, որ անշահախնդրօրէն սիրեն հայրենիքը, հոգածու ըլլան մեր ժողովուրդին նկատմամբ եւ մանաւանդ, զարկ տան սահմանային գօտիներու մէջ ապրող մեր գիւղացի եղբայրներուն նիւթապէս ու բարոյապէս օգնելով, որպէսզի անոնք չլքեն իրենց արտն ու արօտը ու երթան օտարին տունը շէնցնելու, փոխանակ մեր երկրի սահմաններուն պահակները ըլլալու: Ինչպէս որ հաւը իր թեւերուն տակ կը պաշտպանէ իր ճուտիկները, այնպէս ալ մեր պետութիւնը պէտք է թեւ ու թիկունք կանգնի մեր ժողովուրդի բոլոր զաւակներուն, անխտիր:
Քու հայու վեհ հոգին կ՛ալեկոծէր ու կ՛արիւնէր ի տես հայրենիքի անգութ շրջափակումին մեր ոսոխներու դաժան ու անխիղճ քաղաքականութեան պատճառաւ, քանի որ կարողացած էինք ազատագրել մեր պապենական հողերուն մի փոքրիկ հատուածը՝ Արցախը, որ շաղախուած է մեր հազարաւոր նահատակներու արեան: Վեց հարիւր տարուայ մեր ժողովուրդի ստրկութեան շղթաները կարողացանք փշրել 1918ի մեր Առաջին Հանրապետութեան հաստատումով եւ Ղարաքիլիսէի, Բաշ Աբարանի ու Սարդարապատի հերոսական ճակատամարտներով՝ Ազատ ու Անկախ Հայաստան կերտեցինք: Մեր յաղթական երթը շարունակելով, ազատագրեցինք նաեւ մեր պատմական Արցախը: Մեր երթը դեռ կը շարունակուի, մինչեւ որ ազատագրենք նաեւ մեր Նախիջեւանը, æավախքը, Վանն ու Մուշը, Կարսն ու Արտահանը, Սասունն ու Կարինը եւ մեր չքնաղ Կիլիկիան ու բազում այլ քաղաքներ ու գաւառներ եւս, մինչեւ որ պատմութեան թաւալող անիւը մեր երթը հասցնէ պատմական մեր հայրենիքի սկզբնակէտին, կերտելով մեր երազային Ազատ, անկախ ու միացեալ՝ ծովէ ծով Հայաստանը:
Հողը թեթեւ գայ վրադ, սիրելի Ալագեազ. ափ մը մոխիր ու պտղունց մը խունկ քու անթառամ յիշատակին:

Յարգանքով,
Շիրակաշէնի ընկերդ՝
ԳՈՒՐԳԷՆ ՓԱՐԹԱՄԵԱՆ

Յովհաննէս Մանուկեան` Ալագեազ

Ծնուել է 1926ին, Ալեքսանդրէթ: 1939ին ընտանեօք անցնում է Լիբանան, ուր յաճախում է Ազգային Աբգարեան վարժարանը, ապա՝ Մխիթարեան եւ Ժեզուիթների Սուրբ Գրիգոր դպրոցները: Յաճախել է Հայոց Ճեմարանի լսարանական բաժինը, որն աւարտել է 1948ին:
Սկսել է բանաստեղծութիւններ գրել ճեմարանական տարիներին: Որդեգրել է Ալագեազ գրչանունը: Ունի հայրենաշունչ եւ սիրային երկեր:
Ալագեազի հրատարակած գրքերն են. «Ցօղեր Ու Ցոլքեր»՝ 1991ին, «Ցիր Ու Ցան Ծաղիկներ»՝ 1995ին, «Սրտի Պատառիկներ»՝ 2003ին: Ունի նաեւ գրքեր անգլերէն եւ ֆրանսերէն լեզուներով: Վարել է Համազգայինի բազմաթիւ Ընդհանուր ժողովներ:
86ամեայ սփիւռքահայ Յովհաննէս Մանուկեանը, 8 տարի է ապրում է Հայաստանում: Նա 2004թ. Ապրիլի 24ին հողամաս է գնել Արմաւիրի մարզի Գրիբոյեդով գիւղին յարակից տարածքում եւ այդ ժամանակից ի վեր միայնակ ապրում է Հայաստանում՝ ընտանիքի հետ անցկացնելով միայն ձմեռը: Նրա կինը, 4 որդիները եւ 11 թոռները ԱՄՆում են ապրում:
«Բոլորը դժգոհ են, որ ես այստեղ եկած եմ: Բոլորն ալ կը բողոքեն՝ ո՞ւր կ՛երթաս, ի՞նչ կ՛ընես, ամբողջ ընտանիքը թողած ես, կը բաւէ երթալ, 8 տարի է, կը կարօտնանք: Թոռնիկները կը մեծնան, մեծ հօրմէն գաղափար չունին: Գիտեն, որ մեծ հայրը Հայաստան է», ասում է Յովհաննէս Մանուկեանը:
Նրա հօր եւ մօր բոլոր քոյրերն ու եղբայրները զոհուել են Ցեղասպանութեան ժամանակ, իսկ մայրն ու հայրը սկզբնաւորել են Մանուկեան ընտանիքը, որի առաջին երեխան ինքն է: Յովհաննէս Մանուկեանի մանկութիւնն անցել է Լիբանանում: «Մեծցած եմ աղքատ վիճակի մէջ: Դպրոցները ինձ օգնած են, դրամով դպրոց չեմ գացած, որովհետեւ դրամ չունէինք: Կարդացած եմ ազգային դպրոցներու մէջ», ասում է նա:
Յովհաննէս Մանուկեանը սովորել է Լիբանանի Ազգային Աբգարեան վարժարանում, այնուհետեւ՝ Մխիթարեան վարժարանում, յետոյ՝ Կաթողիկէ համայնքի դպրոցում: Յետոյ հօր հետ՝ բանուոր է աշխատել երկաթգծում:
«Ես ըսի՝ անպայման ուսում պէտք է առնեմ: Ուսում չառնեմ՝ վերջաւորութիւնս բանուոր է: Բանուոր՝ այս ընտանիքին ինչպէ՞ս պիտի օգտակար ըլլամ: Կարելի չէ: Ուրեմն, պէտք է դիմեմ: Ձրի ո՞ւր կրնամ: Հայոց ճեմարանը կայ (Համազգայինի Նշան Փալանճեան ճեմարանը- հեղ.)՝ Աղբալեանի եւ Շանթի ստեղծած ճեմարանը: Ճեմարան գացի, տնօրէնին հասկցուցի՝ ինչ վիճակի մէջ եմ, անմիջապէս զիս դպրոց առին, կարդացի եւ ճեմարանը աւարտեցի», պատմում է Յովհաննէս Մանուկեանը:
Նշան Փալանճեան Ճեմարանն աւարտելուց յետոյ նա շարունակել է ուսումը եւ ստացել ինժեներ-չափագրողի մասնագիտութիւն: Յովհաննէս Մանուկեանը պատրաստել է ողջ Իրաքի աղակալած դաշտերի ոռոգման համակարգի քարտէսները, եղել է Իրաքում եւ Իրանում գործող արտասահմանեան ընկերութիւնների ամենաբարձր պաշտօն ունեցող ինժեները: 1960ին վերադարձել է Բէյրութ, քանի որ Լիբանանի կառավարութիւնն իրեն էր փնտռում՝ որպէս լաւ մասնագէտի, եւ դարձել է ամբողջ Լիբանանի ճանապարհաշինութեան պատասխանատու ինժեները: 1975ին, երբ սկսուել է Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը, Մանուկեանների ընտանիքը տեղափոխուել է ԱՄՆ ու հաստատուել այնտեղ:
Ընտանիքի անդամները մտադրութիւն չունեն Հայաստանում ապրելու: «Ամէնն ալ բացառիկ տեղ ունին Ամերիկայի հասարակութեան մէջ», ասում է Յովհաննէս Մանուկեանը: Աւագ որդին՝ Ռոստոմը, ելեկտրիկ ինժեներ է, մեծահասակներին՝ թոշակի անցնելուց յետոյ, տրուող տների պատասխանատուն է ամբողջ ԱՄՆում: Երկրորդ որդին՝ Րաֆֆին Գլենդելի քաղաքային խորհրդի անդամ է, մի քանի անգամ ընտրուել է Գլենդելի քաղաքապետ: Նրա քաղաքապետ լինելու օրօք են Կապանն ու Գլենդելը դարձել քոյր քաղաքներ: Ռազմիկը քաղաքացիական ինժեներ է, ԱՄՆի Վելիի շրջանի ջրի խողովակաշարերի պատասխանատուն: Իսկ Նիկոլը փաստաբան է, Փաստաբանների համաշխարհային միութեան անդամ:
«Ոչ մէկը չի հասկանում, թէ ես ինչի համար եկած եմ այստեղ, ինչ ընելու համար եկած եմ, ինչու այս ծերութիւնս այստեղ կ՛անցնեմ, երբ կրնամ թագաւորի պէս դուրսը կեանք վարել», ասում է Յովհաննէս Մանուկեանը: Նա բացատրում է, որ Համազգայինի Նշան Փալանճեան ճեմարանի իր ուսուցիչները ուզում էին վերադառնալ Հայաստան, բայց խորհրդային կարգերի ժամանակ չէին կարող, քանի որ «քաղաքական մարդիկ էին»: Նրանք իրենց աշակերտներին պատգամել են վերադառնալ Հայաստան:
«Եկած եմ ես այստեղ՝ իրենց խօսքը կատարելու համար: Այդ մարդիկը, երբ մեզի ուսում կու տային, ըսին. «Տղաքս, մենք ձեզի ուսում կու տանք, բայց դուք օր մը եթէ մարդ դառնաք, հարուստ դառնաք, դրամ ունենաք, այդ ուսումը կը վերադարձնէք հայրենիքին: Ես 70 տարեկան, անմիջապէս ատիկա գլխուս զարկաւ: Ես ոչինչէն ելած եմ: Այս ազգը ինծի կարդացուցած է, ազգի շնորհիւ է, որ մարդ դարձած եմ: Ես խղճի խայթ կ՛ունենամ, եթէ պարտականութիւնս կատարած չըլլամ այդ մարդոց», ասում է Յովհաննէս Մանուկեանը:
Նա Գրիբոյեդովում գնած իր հողատարածքը կտակել է Համազգային Մշակութային Միութեանը, որը վայելում է ՀՅԴի հովանաւորութիւնը: Յովհաննէս Մանուկեանն ասում է, որ դաշնակցական է ծնուել եւ դաշնակցական էլ կը մեռնի, բայց միաժամանակ յաւելում է, որ իրեն հետաքրքիր չէ, թէ «Հայաստանը ինչ կուսակցութեան կը պատկանի», քանի որ Հայաստանը պէտք է կուսակցութիւններից վեր լինի:
Խորհրդային Միութեան ժամանակ Յովհաննէս Մանուկեանի գնած 109 հա. (հեքթար) հողամասում եղել է Հայաստանի ամենամեծ խոզաբուծարաններից մէկը: Ամէն ամիս այս խոզաբուծարանից 30 հազար գլուխ խոզի միս է ուղարկուել Ռուսաստան: Այժմ հողատարածքի գոմերից միայն 5ն է կանգուն, 3-4ը՝ քանդուած ու կողոպտուած է: Յովհաննէս Մանուկեանի՝ տարածքը գնելուց յետոյ էլ գոմերից մէկը քանդել ու կառուցատարրերը գողացել են հողամասում:
«Կանգուն եւ քարուքանդ գոմերը առաջին անգամ, երբ առի 2004թ.ին, դեռ յայտնի չէր (Արցախում պատերազմ կար) ինչ պիտի ըլլան: Նպատակը՝ այստեղ առնել ու ցորեն ցանել էր, մեր ազատամարտիկներուն օգնութեան հասնելու համար: Ցորենի առաջին հունձքը ունեցանք՝ 33 թոն: 33 թոնը դժբախտաբար չհասաւ Արցախ. արդէն աստեղէն գողցան անոնք, որոնք կ՛աշխատէին: Ով գողցաւ՝ չիմացանք», պատմում է Յովհաննէս Մանուկեանը:
Յետոյ՝ 6 տարի շարունակ, նա առւոյտ է ցանել հողամասում եւ վաճառել գիւղացիներին: Այժմ նա գոմերը եւ հողը վարձակալութեամբ տուել է գիւղացիներին: Գրիբոյեդովի եւ մօտակայ գիւղերի գիւղացիներն ամէն ինչ աճեցնում են նրա հողում: Գիւղացիների սեփական հողերը շատ աւելի փոքր են, եւ դրանցից շահոյթ ստանալ չեն կարող: Իսկ Յովաննէս Մանուկեանի հողը ոռոգւում է, գիւղացիները 2ից 20 հա.անոց հողատարածքներ են վարձում ու հողագործութեամբ զբաղւում: Հողերը վարձակալած գիւղացիները այս տարի, ցաւօք, բերք չեն ստացել: Ուստի, Յովհաննէս Մանուկեանը ծրագրում է ինքն էլ այս տարի արտում առւոյտ ցանել:
«Դժբախտաբար, գիւղացին չօգտուիր, ծանր հարկեր կան վրան, ծանր տուգանքներ կու գան: Հայաստանի ժողովուրդը իրաւունք ունի կերակրուելու, ապրելու, ընտանիք մը պէտք է ապրի: Խեղճ գիւղացին անօթի է: Բան մը չի մնար գիւղացիին: Անօթի ժողովուրդը ամէ՛ն ինչ կ՛ընէ, երկիրն ալ կը ձգէ կ՛երթայ, տունն ալ կը ձգէ կ՛երթայ: Երկիրը անօթի ձգել կարելի չէ: Ամէնէն առաջ՝ գիւղացին: Գիւղացիին իր տունը տուէք, արտը տուէք, որպէսզի ապրի, ոչ թէ ըսէք՝ այսքան տուրք պիտի վճարես, հարկ պիտի վճարես: Մարդը ուտելու հաց չունի, որ քեզի հարկ վճարէ: Տունը տեղը կը ծախէ, կ՛երթա՛յ», ասում է Յովհաննէս Մանուկեանը:
Երկու-երեք տարի առաջ գիւղացիների ձեռքով նրան հասել է մի զրպարտագիր, որն ուղղուած էր իրեն եւ վարչապետին: Զրպարտագրում անհիմն մեղադրանքներ են հնչում Յովհաննէս Մանուկեանի հասցէին, կասկածի տակ դրւում նրա մտադրութիւնները, վերջում վարչապետին կոչ է արւում Հայաստանում հաստատուած սփիւռքահայի գոմերը եւ դաշտը 5 տարով տրամադրել գիւղացիներին, իսկ չտրամադրելու դէպքում զրպարտագրի հեղինակը սպառնում է դիմել երկրի նախագահին՝ «հողաբաժինը ընդհանրապէս առգրաւելու պահանջով»: Զրպարտագրում նշւում է, թէ այն ստորագրել է յարակից գիւղերի 123 բնակիչ, սակայն դրանում չկայ ոչ որեւէ անուն, ոչ ստորագրութիւն, ոչ կնիք, ոչ ամսաթիւ: Զրպարտագիրը ստանալուց անցել են տարիներ, բայց Յովհաննէս Մանուկեանը այլեւս ոչ մի լուր չի ստացել ոչ զրպարտագրից, ոչ վարչապետից, ուստի ենթադրում է, որ զրպարտագիրը գրել է մէկ հոգի: Սփիւռքահայը այս եւ ծագող այլ հարցերը դատական կարգով լուծել չի ցանկանում, քանի որ դրա համար չէ, որ Հայաստան է եկել:
Այժմ Յովհաննէս Մանուկեանն աշխատում է «Իմ կեանքը» ինքնակենսագրական գրքի վրայ: «Իմ կեանքը շատ խառնիճաղանճ, շատ բարդ կեանք եղած է: Կեանքս մէկ հատորով չի լրանար: Վաղը կեանքս, աս բոլորը պիտի գրեմ: Հայաստանը պիտի նկարագրեմ ինչպէս որ է, որպէսզի մեր գալիք սերունդը առողջ վիճակի մէջ ըլլայ: Թէ ոչ՝ այսպէս դէպի անկում կ՛երթանք», ասում է նա:
Յովհաննէս Մանուկեանը նաեւ բանաստեղծութիւններ է գրում «Ալագեազ» գրական կեղծանունով: Ունի բանաստեղծութիւնների 4 գիրք:
ՀԱՄԱԶԳԱՅՆԱԿԱՆ