ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՋԱԶԻ ԹԱԳՈՒՀՈՒ՝ ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆԻ ՀԵՏ
Վարեց՝ ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ
Մետրոյի սխալ գիծ նստելու պատճառով՝ ուշացած վազում էի սրճարան՝ համոզուած, որ արդէն գնացած կը լինի: Բարեբախտաբար երգչուհին ու նրա ամուսինը մեծահոգաբար սպասում էին ինձ եւ շունչ առած անցայ զրոյցին:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- Ինչ հաճելի թաղամասում էք ապրում։
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Արդէն շատ վաղուց ենք ապրում Քուինսում: Այստեղ շատ են յոյները, իտալացիները, ու անչափ հաճելի է գտնուել մեզ՝ հայերի նման տաք մարդկանց նոյն միջավայրում:
Երբ յոյները խօսում են, նրանց էմոցիաներից (ապրումներէն-Խմբ.) ու ժեստերից (վարմունքներէն-Խմբ.) արդէն հասկանում ես խօսակցութեան բովանդակութիւնը. դա այնքան մօտ է մեզ՝ հայերիս: Լաւ, անցնենք խօսակցութեան հիմնական թեմային, վաղը զբաղուած օր է, աշակերտներ ունեմ:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- Ի՞նչ տարիքի են ձեր աշակերտները:
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Հիմնականում միջին տարիքի, երեխաների հետ չեմ աշխատում, քանի որ նրանց չի հետաքրքրում ջազը: Բացի այդ, մինչեւ տասնվեց տարեկանը ձայնի հետ պէտք է անչափ զգոյշ աշխատել, այն վնասելը շատ հեշտ է: Ես շատ վաղուց եմ սկսել երգել, պարզապէս շատ հետեւել եմ մայրիկիս փորձերին եւ խորհուրդներին: Երգել սովորել եմ կլասիկ վոկալից, մտադիր էի կրթութիւնս շարունակել օպերային դպրոցում, բայց բարեբախտաբար մի շարք մարդիկ ինձ ժամանակին կարողացան կանգնեցնել՝ համոզելով, որ արդէն իսկ իմ ընտրած ուղու վրայ եմ: Ու չեմ զղջում դրա համար:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- Ինչպէ՞ս մտաք ջազի աշխարհ:
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Ծնուելով այդպիսի երաժշտական ընտանիքում, որով երբեք չեմ դադարի հպարտանալ, ես չէի կարող շրջանցել երաժշտութիւնը: Մայրս՝ ժողովրդական երգչուհի Օֆելիա Համբարձումեանը, հայրս՝ քամանչահար Նորայր Յովհաննիսեանը, եւ իմ անչափ տաղանդաւոր ջութակահար եւ ջազի սիրահար եղբայրը: Հէնց եղբայրս է ինձ ուղղորդել դէպի ջազը: Մանկուց սկսել եմ սովորել ջազ եւ դասական երաժշտութիւն:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- Ո՞ր երգով սկսուեց ձեր երաժշտական ճանապարհը:
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Տասնմէկ տարեկանում ձայնագրեցի Its only a paper moon երգը, ոչ թէ այն պատճառով, որ իմ սիրած երգն էր, այլ այն հեշտ էր կատարել երեխայի համար: Երգի գործիքաւորումն արել էր այն ժամանակ հեռուստատեսութեան ու ռադիօ նուագախմբի ղեկավար, կոմպոզիտոր եւ հրաշալի գործիքաւորող Մարտին Վարդազարեանը: Ինձ մօտ ձայնագրութիւնը չի պահպանուել, սակայն յոյս ունեմ, որ ռադիոյի ձայնադարանում այն պահպանուած կը լինի:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- Ի՞նչ էր նշանակում լինել ջազ երգչուհի 80ականների Հայաստանում:
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Դա իսկական մարտահրաւէր էր: Մեր հայ ազգը ծայրայեղութիւնների ազգ է: Երբ արդէն ԱՄՆում բնակուելու ժամանակ մեկնեցի Երեւան՝ մասնակցելու ջազ փառատօնի, կրկին անդրադարձայ, որ դեռ 30ականներին Երեւանում գոյութիւն ունէր ջազ նուագախումբ: Եղբօրս սերունդը, որ ինձնից մի քանի տարով մեծ էր, ջազի սիրահարներ շատ ունէր. այդ սերունդը անվերջ փոխանակւում էր ջազային ձայնապնակներով: Այսինքն ձեւաւորուած աւանդոյթն արդէն կար. եւ այնպիսի ջազային կոմպոզիտորներ, ինչպիսիք էին Շաքարեանը, Վարդազարեանը, Վռամ Գրիգորեանը եւ այլք, շատ գործեր էին գրում, որ ես կատարեմ: Միւս կողմից՝ կար մի սերունդ, որը բացարձակ չհասկանալով, թէ ինչ է ջազը, դէմ էր դրան: Արդիւնքում՝ ապրում էի պայքարի, սիրոյ ու քաջութեան մէջ:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- Եւ ինչպէ՞ս էր ստացւում աշխատել:
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Հեշտ չէր, սուտ կը լինի ասել, որ ծնողներս կամ եղբայրս ինձ օգնել են առաջ գնալ, ես դա արել եմ, որովհետեւ սիրել եմ, ու առանց դրա կեանք չունէի: Պարզապէս ինձ անընդհատ օգնութիւն է եկել, փշերի վրայով քայլել եմ, ու ինձ օգնութիւն է եկել:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- Ասեկոսներ կան, որ մինչեւ Միացեալ Նահանգներ մշտական բնակութեան տեղափոխուելը դուք մէկ անգամ փորձել էիք հեռանալ դեռ Խորհրդային Հայաստանից, բայց օդանաւակայանից ձեզ յետ են բերել:
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Ո՛չ (լիաթոք ծիծաղում է): Ոչինչ, դա սովորական բան է, անուանի մարդկանց շուրջ պատմութիւններ յօրինելը: Օրինակ, երբ որեւէ գիւղում ելոյթ էր ունենում մայրս, հպարտօրէն ասում էին, որ նա իրենց համագիւղացին է, այն դէպքում, երբ նա ծնուել է Երեւանում: Իսկ իմ առաջին մուտքը ԱՄՆ դեռ 1975ին է եղել, երբ Կոնստանտին Օրբելեանի նուագախմբի հետ ութ վոկալիստներով՝ Բելլա Դարբինեան, Ռայիսա Մկրտչեան, Ռուբէն Մաթեւոսեան եւ Օրբելեանի հիմնական երգիչներով, մեկնեցինք ԱՄՆ: Մէկ ամիս շրջագայեցինք, ու վերադառնալուց յետոյ նոր անուն հանեցի, իսկ դրանից առաջ միայն լսում էի. «Այդ ի՞նչ է երգում, ինչո՞ւ է երգում»: Ամերիկեան թերթերը բարձր գնահատականներ տուեցին իմ ելոյթներին՝ գրելով, որ ջազային նուագախումբ էր եկել, սակայն միայն Տաթեւիկ Յովհաննիսեանն էր ջազ երգում: Դրանից յետոյ նոր յարգանք առաջացաւ, ասում էին. «Դէ որ Տաթեւիկը գնացել է այնտեղ, անուն հանել, ուրեմն արժանի է ուշադրութեան»: Ցաւօք, մեզ յատուկ է օտարամոլութիւնը: Ու դրանից յետոյ անընդհատ շրջագայել եմ, ու Հայաստանից ընդմիշտ հեռանալու միտք չի եղել:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- Բայց հեռացաք: Ինչպէ՞ս դա ստացուեց:
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Խորհրդային երկաթեայ դռներից նեղուելու առիթ չեմ ունեցել, որովհետեւ դրանք իմ առջեւ բաց են եղել: Որքան էլ ջազն արգելուած էր, ես ողջ Խորհրդային Միութիւնով մէկ երգել եմ այդ արգելուած երաժշտութիւնը: Օրբելեանի նուագախմբից յետոյ ես սկսեցի համագործակցել ու շրջագայել մոսկովեան ջազ նուագախմբի հետ, ինչը աւելի շատ դռներ բացեց իմ առջեւ: Ու նպատակ չունէի հեռանալ Հայաստանից: Շատ պատահական ստացուեց: Պարզապէս ես հանդիպեցի իմ ապագայ ամուսնուն, որն ամերիկահայ է:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- Եւ ինչպէ՞ս էր՝ այցելուից տեղացի դառնալը:
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Երբ առաջին հիւրախաղերով եկել էինք ԱՄՆ ու շրջագայել տարբեր խոշոր քաղաքներով, Նիւ Եորքն ինձ համար ամենասարսափելին էր: Չէի հասկանում, ինչպէս կարելի է ապրել այսպիսի քաղաքում՝ իր մարդաշատութեամբ, երկնաքերերի քանակով, ճնշող, կեղտոտ: Բայց Նիւ Եորքը Նիւ Եորք է, նրա նմանը չկայ: Այն բացառիկ արուեստի կենտրոն է ու նաեւ՝ շատ գեդեցիկ: Սակայն գեղեցկութեան հետ մէկտեղ՝ կեանքդ դառնում է անընդհատ պայքար ամէն ոլորտում, ու այդ պայքարը դադարում է միայն թոշակի անցնելիս: Միայն այդ ժամանակ ընթացքը կարող է մի փոքր դանդաղել:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- Իսկ աշխարհի մայրաքաղաք Նիւ Եորքում ջազային երաժշտի համար կա՞յ արդեօք բնաւորութեան գիծ, որը անհրաժեշտ է առաջ գնալու համար:
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Աշխարհով մէկ իւրաքանչիւր տեղ ամէն ինչ նոյնն է, պարզապէս երանգներն են տարբեր: Թէ՛ նիւթական եւ թէ արուեստի աշխարհում մեծ ճարպկութիւն է պէտք. սա իմ կեանքին հակասող ու անչափ ատելի գիծն է, ատել եմ այն ու կ՛ատեմ: Բայց կեանքը ցոյց է տալիս, որ այն շատ արդիւնքներ է տալիս, աւելի մեծ հնարաւորութիւններ է ընձեռում նիւթական իմաստով:
Շատ յաճախ շնորհալի երաժիշտները, փառքից գայթակղուած, սկսում են հպարտանալ իրենց աշխատանքով ու կորցնում են իրենց: Լսում ես ու հասկանում, որ այդպէս այլեւս չի ստեղծագործւում, այդպէս չի կատարւում: Ինչո՞ւ, որովհետեւ մտել ես ուրիշ աշխարհ: Ուժեղ պէտք է լինես, որ այդ գայթակղութիւններով հանդերձ պահես քո ինքնութիւնը, առաջ գնաս առանց տանուլ տալու քո արուեստը:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- ԱՄՆում ձեզ համար ամենակարեւոր հանդիպումը ո՞ւմ հետ է եղել:
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Մի հանդիպում կայ, որն ինձ համար անչափ կարեւոր է: Դա իմ կուռքի ու իմ ջազային ուսուցչուհի Էլլա Ֆիցջերալդի հետ էր: Ինձ տարան նրա մօտ, ներկայացրին որպէս Խորհրդային Միութեան ջազի առաջին լեդի: Դա կարծես հրաշք լինէր, երբեք չէի պատկերացնի, որ նրան ներկայացուած կը լինեմ: Անչափ համեստ կին էր. խօսեցինք, երաժշտութեամբ փոխանակուեցինք: Ցաւօք, նա պատկերացում չունէր հայերի մասին, ու այն ժամանակ նրանց համար մենք բոլորս Սովետից էինք ու ռուս: Էլլան, ցանկանալով ինձ հաճելի անակնկալ մատուցել, ռուսական մի երգ երգեց: Ես էլ իմ հայութիւնը չթաքցրի ու ասացի, որ ես Հայաստանից եմ եւ հայ:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- ԱՄՆում ձեզ համար ամենակարեւոր համագործակցութիւնը ո՞ւմ հետ է եղել:
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Հիմա կը պատմեմ, թէ ինչն է եղել ամենակարեւորը: Տարիներ շարունակ երգելով ջազ ու՝ անգլերէն լեզուով՝ տեղափոխուելով ԱՄՆ՝ իմ արմատները դէպի նախնիներ աւելի խորացան, ու ես սկսեցի կապակցել ջազն ու ժողովրդական երաժշտութիւնը, որը մօրս շնորհիւ մանկուց եղել է իմ կողքին: Միշտ իմ համերգները եզրափակել եմ՝ կատարելով «ա կապելլա» (առանց նուագակցութեան-Խմբ.) հայ ազգային որեւէ երգ, որն անշուշտ յատուկ ջերմութեամբ էր ընդունւում: ԱՄՆում հանդիպեցի ամերիկահայ դաշնակահար Արմէն Դոնելեանին, որի հետ ամերիկեան ու բրազիլական ջազ երգելուց յետոյ՝ առաջարկեցի գործիքաւորել Կոմիտասի «Անձրեւն եկաւ» երգը: Արմէնը ո՛չ հայերէն գիտի, ո՛չ լսել էր հայ ազգային երաժշտութիւն: Առաջին անգամ լսելով իմ առաջարկը՝ նա ասաց, որ գիտի միայն Խաչատուր Աւետիսեանի «Տաւիղ» երգը: Ու այդ պատճառով Արմէնն էլ շատ հետաքրքրուեց այս մտահղացմամբ: Արդիւնքում երգը առաջին անգամ կատարուեց 90ական թուականներին իմ համերգներից մէկի ընթացքում: Այն կազմակերպուել էր հայկական բարեգործական ընկերութիւններից մէկի կողմից, ու ներկաների մեծամասնութիւնը հայեր էին: Երբ սկսեցի երգը, ժողովրդի մէջ մի անսովոր բան սկսեց կատարուել՝ նա ոտքի կանգնեց ու սկսեց հնարաւորինս մօտ կանգնել բեմին. կարծես փորձում էին աւելի մօտ լինել երգին: Ողջ երգը հնչում էր յոտնկայս ծափահարութիւնների ներքոյ… այ հիմա կրկին փշաքաղուեցի: Սա մի անսպասելի աստուածային հաճոյք էր, որ առաջին անգամ օտար հողում ներկայացնելով հայ երգը՝ ինձանից ծնուեց նոր երաժշտութիւն: Ինչո՞ւ նոր, որովհետեւ դա ամբողջովին մեր մշակումն էր, ես նրան տուեցի մի նոր հագուստ, որը շատ օտար չէր ջազին, ու այն կոչեցինք հայկական էթնիկ ջազ: Այդքան տարի երգելով ջազ՝ այդ պահին շատ հպարտացայ իմ աշխատանքով, որ աշխարհին կարող եմ տալ մի նոր երաժշտութիւն, որ իմ ակունքներից էր գալիս: Իսկ համերգից յետոյ ինձ մօտենում էին տարիքով մարդիկ՝ ասելով, որ ջազ չեն սիրում, բայց շատ սիրեցին այն, ինչ ես առաջարկեցի նրանց:
ԱՆԱՀԻՏ ՄԻՆԱՍԵԱՆ.- Այդ պահի՞ց ուղղուեցիք դէպի էթնիկ ջազը:
ՏԱԹԵՒԻԿ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ.- Աւելին: Այդ ելոյթի շնորհիւ աշխարհահռչակ պրոդիւսեր Ջորջ Աւագեանը, որն աշխատել է ջազային յայտնի աստղերի հետ, ինչպիսիք են Դէյվ Բրուբեկը, Լուի Արմստրոնգը, Մայլզ Դէյվիսը եւ այլք, դարձաւ իմ ձայնապնակի պրոդիւսերը: Երբեք չեմ պատկերացրել, որ համերգից յետոյ ինձ կը ներկայանայ նրա նման մի մարդ ու կ՛առաջարկի թողարկել իմ ձայնասկաւառակը: Ու սա իրականացաւ այն դէպքում, երբ ես ինքս երբեք չեմ խնդրել աջակցութիւն պարոն Ջորջ Աւագեանից: Ջորջ Աւագեանի հետ համագործակցութեան արդիւնքում 1998թ. լոյս տեսաւ Listen to my heart ձայներիզը: Այստեղ հիմնականում հայկական ազգային երգեր էին՝ ջազային ներդաշնակ ձեւաւորմամբ: Կարճ ժամանակում ձայներիզը հեշտութեամբ ընդունուեց նոյնիսկ ազգային երաժշտութեան նկատմամբ անչափ պահպանողական ունկնդրի կողմից: Շատ երիտասարդ ջազերգչուհիների համար այն մեր օրերում էլ հայկական էթնօ-ջազի իւրօրինակ ձեռնարկ է: Աւելին, այն կարելի է համարել հայկական էթնօ-ջազի մուտքը արեւմտեան աշխարհ:
Այսօր էլ Տաթեւիկ Յովհաննիսեանը շարունակում է ստեղծագործել, թողարկել ձայներիզներ ԱՄՆում: Իսկ մեզ՝ նրա արուեստի հայաստանեան սիրահարներին, մնում է յուսալ, որ աւելի յաճախ հնարաւորութիւն ունենանք ունկնդրելու հայկական ջազի թագուհու կենդանի կատարումները հայրենի հողում:
Նիւ Եորք